Ứng dụng dược liệu Sa sâm trong Y học cổ truyền

Sa sâm với vị ngọt đắng, tính hàn, là một loại thảo dược quý được sử dụng chủ yếu để điều trị các tình trạng vị âm hư và phế táo âm hư. Cây này có hai loại, nhưng cả hai đều mang những công dụng tương tự nhau. Tác dụng chủ yếu của sa sâm bao gồm điều hòa cơ thể, giúp cân bằng và bổ trợ sức khỏe chung.

Bài viết dưới đây, Phòng khám Bác sĩ Dung xin giải đáp thắc mắc của nhiều người về cây Sa sâm là gì? Xin mời các bạn cùng theo dõi chi tiết!

Giới thiệu về dược liệu Sa sâm

Sa sâm còn được biết đến với nhiều tên gọi khác nhau như sa sâm nam, sa sâm việt hoặc sâm trường sa. Loài cây này thường mọc trên cát ở các bãi biển, đặc biệt thịnh hành trên các đảo ngoài biển, nơi có nhiều phân chim.

Tên khoa học của Sa sâm là Launaea sarmentosa (Willd.) Sch. – Bip. ex Kuntze, thuộc họ Cúc (Asteraceae). Đây là một loại thảo dược quý, được sử dụng trong nhiều phương pháp chữa trị sức khỏe khác nhau. Dược liệu có vị đắng, ngọt, có tính mát và được biết đến với tác dụng thanh nhiệt, nhuận phế, cũng như ích vị sinh tân.

Sa sâm thường được sử dụng để chữa trị một loạt các vấn đề sức khỏe như viêm phế quản, ho khan, sốt, cũng như giúp hỗ trợ các trường hợp sản phụ ít sữa. Được ưa chuộng nhờ vào các đặc tính dưỡng âm, thanh nhiệt, và giải độc.

Đặc điểm thực vật cây Sa sâm

Cây thân thảo mọc lâu năm này được mô tả chi tiết với những đặc điểm cấu trúc đặc trưng. Gốc rễ của nó dày, mảnh, mềm, và có màu vàng nhạt. Thân cây dài khoảng 20-30cm, mảnh và mọc bò, có khả năng đâm rễ và tạo chồi mới.

Lá mọc từ gốc cây thành hình hoa thị, có dạng xẻ thuỳ lông chim, dài từ 3-8cm và rộng từ 5-15mm, thuôn hẹp dần từ gốc đến đỉnh với đầu lá tròn tù. Cụm hoa màu vàng mọc từ gốc cây hoặc ở các đốt, thường thưa và thường mọc đơn độc hoặc thành ngù ít hoa. Lá bắc không đều, với lá bắc trong bằng nhau; mào lông màu trắng, tràng hình lưỡi có ống ngắn, 5 răng nhỏ, và nhị 5.

Quả của cây này có hình dạng bế hình trụ, có cạnh và mào lông dễ rụng, thường xuất hiện từ tháng 6 đến tháng 12 trong mùa hoa quả.

Thu hái và chế biến cây Sa sâm

Quá trình thu hái và chế biến rất cụ thể. Bộ phận sử dụng gồm lá và rễ, có thể thu hái quanh năm. Sau khi thu hái, các phần cây được rửa sạch bằng nước vo gạo và chờ chúng chín đủ.

Sau đó, phần cây này được phơi khô. Một quy trình chế biến cụ thể khác là ngâm trong nước phèn chua với tỷ lệ từ ⅕ hoặc ⅖, sau đó phơi cho đến khi cây trở nên khô. Cuối cùng, sau khi đã xông diêm sinh trong hơn 1 giờ, cây được phơi khô để tạo ra Sa sâm khô.

Đặc điểm phân bố cây Sa sâm

Cây phân bố rộng rãi ở Việt Nam, từ các tỉnh phía Bắc như Quảng Ninh, Hải Phòng, Thanh Hoá đến các tỉnh ở miền Trung như Nghệ An, Quảng Bình, Quảng Nam, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hoà và tới các tỉnh ở miền Nam như Ninh Thuận, Bà Rịa-Vũng Tàu và Kiên Giang. Ngoài Việt Nam, loại cây này cũng mọc ở các nước như Ấn Độ, Trung Quốc, Thái Lan và Indonesia.

Thành phần hóa học của cây Sa sâm

Thành phần hóa học mặc dù chưa được nghiên cứu rộng rãi, nhưng đã phân lập được một số hợp chất từ rễ cây. Các hợp chất này bao gồm α-amyrin acetat, β-amyrin acetat, lupeol acetat, ψ-taraksaterol axetat, luteolin, 4-allyl-2,6-dimethoxyphenol glucopyranoside, scorzoside, ixerisoside D và 9α-hydroxypinoresinol.

Đây là một bước đầu quan trọng trong việc hiểu về thành phần hóa học của cây và có thể dẫn đến sự nghiên cứu chi tiết hơn về tác dụng và ứng dụng của nó trong y học và dược học.

Sa sâm có tác dụng gì?

Công dụng theo y học cổ truyền cũng rất đa dạng. Với tính mát, vị ngọt, nhạt, hơi đắng và mùi thơm, nó được sử dụng để bổ mát phổi, chữa ho, long đờm, lợi sữa, nhuận tràng, lợi tiểu và tăng cường lực.

Ở Ấn Độ, được dùng thay thế Bồ công anh để lợi sữa. Lá của cây có tác dụng trị bạch huyết, rễ khi phơi khô và sao vàng được dùng làm thuốc giải khát, lợi tiêu hóa và tăng cường sức khỏe.

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng chiết xuất methanol từ cây có hoạt tính chống viêm và chống oxy hóa mạnh mẽ. Các thành phần polyphenolic và Flavonoid có mặt trong chiết xuất này chịu trách nhiệm cho hoạt động chống oxy hóa. Nó ức chế sự bài tiết oxit nitric, các loại oxy phản ứng và yếu tố gây hoại tử khối u-α cũng như sự biểu hiện của các cytokine gây viêm.

Đồng thời, chiết xuất cũng ức chế một số con đường quan trọng trong cơ thể, như con đường nhân tố-kappa B và con đường phosphoinositide-3-kinase/protein kinase B.

Ngoài ra, chiết xuất methanol từ Sa sâm cũng có tác dụng giảm đau và hạ sốt. Trong các thí nghiệm với động vật, chiết xuất này đã làm tăng thời gian phản ứng đối với đau và ức chế đau ở mức độ lên đến 63,1% ở liều 400 mg/kg. Đối với sốt do men bia gây ra, chiết xuất cũng làm giảm nhiệt độ cơ thể ở mức liều 400 mg/kg so với đối chứng.

Các bài thuốc từ cây cây Sa sâm

Cây Sa sâm được sử dụng trong nhiều bài thuốc khác nhau để chữa trị nhiều loại bệnh khác nhau. Dưới đây là một số cách sử dụng và bài thuốc thông dụng từ Sa sâm:

• Lá: Có thể ăn sống như rau xà lách hoặc nấu canh.
• Toàn cây: Liều dùng là 20-30g mỗi ngày; giã nát đắp chữa đau khớp phồng rộp do sứa.
• Rễ: Liều dùng là 15-20g mỗi ngày, sao vàng, sắc uống chữa sốt, hao phổi, ho khan, ho đờm. Rễ sống nhuận tràng, lợi tiểu, không cần sao.

Bài thuốc từ Sa sâm

Trị bệnh hô hấp

• Lao phổi, giãn phế quản và viêm phế quản mãn tính: Sa sâm, ngọc trúc, tang diệp, thiên hoa, biển đậu mỗi vị 12g, Cam Thảo 4g. Sắc uống.
• Chứng phế vị táo nhiệt, miệng khát, họng khô, ho khan có ít đờm: Sa sâm, thiên hoa phấn, ngọc trúc, tang diệp, cam thảo mỗi vị 12g. Sắc uống.
• Phổi yếu, mất tiếng và chứng hư nhược khí ngắn: Sa sâm, Sinh Địa, tri mẫu, ngưu bàng tử, Huyền Sâm, Hoàng Kỳ, Xuyên Bối Mẫu. Sắc uống.

Trị cảm sốt

• Nóng sốt, khó thở, hư lao, thổ huyết, phổi yếu: Mạch môn, sa sâm. Sắc uống.
• Trị ho sốt: Đường phèn, sa sâm. Sắc uống.
• Thuốc bổ mát chữa cảm sốt: Rễ Sa sâm nam, rễ vú bò, Hà Thủ Ô, Bạch Truật nam, rễ gai mỗi vị 20g, Hoài Sơn, rễ Sài Hồ nam, cam thảo, Trần Bì, gừng. Sắc uống hoặc tán thành bột, trộn với mật ong làm viên hoàn.

Trị bệnh khác

• Vàng da và thiếu máu: Sa sâm, bột nghệ vàng, hồi hương, nhục Quế. Sắc uống.
• Bụng đầy, sán khí và ợ chua: Sa sâm, mạch đông, Đương Quy, Câu Kỷ Tử, xuyên luyện tử, sinh địa. Sắc uống.
• Đau nhức răng: Sa sâm, trứng gà. Nấu thành canh, ăn tới khi hết đau.
• Sản phụ ít sữa: Thịt nạc và sa sâm. Nấu nhừ, thêm gia vị, ăn.

Lưu ý khi sử dụng dược liệu Sa sâm

Khi sử dụng, có những điều cần lưu ý quan trọng để đảm bảo an toàn và hiệu quả trong việc chăm sóc sức khỏe. Đối với những người có cơ địa hư hàn, cần thận trọng với việc sử dụng sa sâm do tính tính hàn của nó. Cũng cần tránh sử dụng trong trường hợp âm hư phổi táo hoặc ho do hàn, khi sa sâm có thể không phù hợp.

Ngoài ra, tương tác với các loại thuốc khác như lê lô cũng là điểm cần chú ý, vì vậy không nên sử dụng đồng thời mà không có sự tư vấn từ chuyên gia y tế. Đối với bệnh nhân mắc viêm gan C, sa sâm có thể gây đau tức vùng gan, vì vậy cần thảo luận cụ thể với bác sĩ trước khi sử dụng.

Một điểm quan trọng khác là chọn nguồn gốc thuốc đáng tin cậy, do hiện có nhiều loại và nguồn gốc khác nhau. Việc lựa chọn đúng nguồn gốc sẽ giúp tránh được những rủi ro không mong muốn khi sử dụng.

Tài liệu tham khảo

• Launaea sarmentosa (https://en.wikipedia.org/wiki/Launaea_sarmentosa)
• Pharmacognostical evaluation of Launaea sarmentosa (Willd.) schultz-bip.ex Kuntze root (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3764888/)

Trên đây là những kiến thức về dược liệu Sa sâm mà Phòng khám Bác sĩ Dung cung cấp. Các bạn có thể thăm khám trực tiếp tại Quảng Bình thông qua địa chỉ

• Trụ sở chính: Thôn Vĩnh Phú Quảng Hòa TX Ba Đồn
• Hoặc đặt lịch thông qua số điện thoại: 084.502.9815.

Một số sản phẩm chứa dược liệu sa sâm

Thanh Phong Thảo: Hỗ trợ lưu thông phế khí, giảm cảm lạnh

Thuốc Thanh Phong Thảo có chứa các thành phần như Sa sâm, Xuyên khung, và Bạch thược, giúp cải thiện lưu thông phế khí trong cơ thể và giảm cảm giác lạnh. Được sản xuất bởi công ty dược phẩm Vshine tại Việt Nam, sản phẩm này có dạng viên nang, đóng gói trong hộp gồm 3 vỉ x 10 viên. Được đánh giá cao với điểm số 5.00 trên 5 dựa trên một đánh giá từ khách hàng.