Ứng dụng dược liệu Bìm Bìm trong Y học cổ truyền

Cây bìm bìm là loại dây leo ưa ẩm và ánh sáng thường mọc hoang ở nơi bụi và bờ rào, được phổ biến ở nhiều vùng quê, khu vực núi thấp, trung du và đồng bằng. Dù rất phổ biến, ít người biết về các tác dụng của loài cây này trong y học dân gian. Trong Đông Y, Bìm bìm được sử dụng làm dược liệu để chữa các bệnh như tiểu buốt, tiểu rắt, tiểu ra máu, ho, phù thũng, mụn nhọt…

Bài viết dưới đây, Phòng khám Bác sĩ Dung xin giải đáp thắc mắc của nhiều người về cây Bìm Bìm là gì? Xin mời các bạn cùng theo dõi chi tiết!

Giới thiệu về dược liệu Bìm Bìm

Bìm bìm hay còn gọi là Bìm bìm đất thuộc loại thực vật có tên khoa học Merremia bimbim và thuộc họ Khoai lang (Convolvulaceae). Ở Việt Nam, có nhiều giống Bìm bìm khác nhau, phổ biến nhất là Bìm bìm ba răng, Bìm bìm hoa tán, Bìm Bìm lá nho, Bìm bìm lam và Bìm bìm vàng. Thực vật này thường mọc hoang và phổ biến ở nhiều vùng quê.

Ít người biết rằng loại thực vật này có thể được sử dụng trong y học dân gian với các ứng dụng trong điều trị bệnh. Lá, thân và hạt của cây Bìm bìm được cho là có tác dụng lợi tiểu, hỗ trợ điều trị các triệu chứng tiểu buốt, tiểu rắt, tiểu ra máu, cũng như chữa trị phù thũng và mụn nhọt.

Đặc điểm thực vật cây Bìm Bìm (Ipomoea Nil)

Cây Bìm bìm chủ yếu mọc dạng bụi hoặc thân thảo, có hình thức phát triển xoắn hoặc phủ phục, hiếm khi mọc thẳng. Lá thường có hình dạng nguyên hay chia thùy, kết hợp với 3-7 lá chét.

Hoa mọc ở nách lá, có thể là đơn độc hoặc thành từ ít đến nhiều hoa xim. Tổng bao nhỏ, hình trứng hoặc elip, thường có tuyến nhựa. Lá đài thường là năm, gần như bằng nhau về kích thước, có hình elip hoặc thuôn dài. Tràng hoa có hình chuông hoặc phễu, thường có thùy hoặc toàn bộ, có màu vàng hoặc trắng, có thể có tâm màu nâu sậm hoặc tím.

Các bộ phận hoa nhị thường là năm, có hình sợi chỉ, có thể phụ hoặc bằng nhau, thường mở rộng và mịn ở gốc. Bao phấn thường có xoắn với việc tách hoàn toàn khi hoa nở và hoạt động bình thường, và hạt phấn không có gai.

Quả thường là dạng nang, có bốn van và nứt dọc. Số lượng hạt thường từ 4-6, có thể có lông tơ hoặc mịn. Các đặc điểm như hoa màu trắng hoặc vàng với hai đầu nhụy hình cầu, bao phấn xoắn lại khi hoa nở hoàn toàn và hoạt động bình thường, cùng với hạt phấn không có gai, giúp nhận biết các loài trong chi Bìm bìm.

Thu hái và chế biến cây Bìm Bìm (Ipomoea Nil)

Cách thu hái và chế biến các bộ phận của cây Bìm bìm phụ thuộc vào từng loại:

• Hạt: Hạt của Bìm bìm được thu hái sau khi quả chín. Sau khi thu hoạch, chúng có thể được phơi khô hoặc sử dụng tươi, tùy thuộc vào cách sử dụng mong muốn.
• Toàn cây hoặc lá, củ: Toàn cây, lá hoặc củ của cây Bìm bìm cũng có thể được thu hái quanh năm, không phụ thuộc vào mùa vụ cụ thể.

Sau khi thu hái, các bộ phận này có thể được chế biến theo nhiều phương pháp khác nhau, bao gồm sấy khô, chưng cất, hoặc cũng có thể sử dụng tươi nguyên.

Đặc điểm phân bố cây Bìm Bìm (Ipomoea Nil)

Các loài Bìm bìm được phân bố khá rộng rãi trên khắp Việt Nam, từ các khu vực trung du trải qua miền núi đến đồng bằng. Điều này bắt nguồn từ khả năng sinh tồn của loại cây này trong nhiều điều kiện khí hậu khác nhau, từ những vùng có khí hậu ấm áp đến những khu vực ẩm ướt.

Điều này cho thấy tính linh hoạt và khả năng thích nghi của các loài Bìm bìm với môi trường sống và điều kiện thời tiết đa dạng trong nước ta.

Thành phần hóa học của cây Bìm Bìm (Ipomoea Nil)

Các nghiên cứu về hóa học thực vật đã trải qua quá trình phân tích trên toàn bộ cây Bìm bìm, bao gồm cả các bộ phận trên mặt đất và từng bộ phận riêng biệt như rễ và lá. Hầu hết các hợp chất hóa học được báo cáo đã được phát hiện nhiều nhất trong rễ.

Tuy nhiên, có sự chồng chéo của các hợp chất thu được từ các bộ phận khác nhau của cây và giữa các loài trong cùng chi. Một nhóm chính của các thành phần hóa học thực vật được xác định rộng rãi từ chi này là glycoside nhựa.

Ngoài ra, các thành phần khác bao gồm flavonoid, alkaloid tropan, các hợp chất phenolic, isoflavone, coumarin và sesquiterpenoid cũng đã được phân lập và xác định trong các nghiên cứu về cây Bìm bìm.

Sự hiện diện của alkaloid, steroid, glycoside, flavonoid và phenol, cùng với 8-prenylnaringenin, đã được xác định từ lá của cây. Trong các nghiên cứu về M.yunnanensis, một số hợp chất như tyrosol, hydroxypinoresinol, scopoletin, hydroxycoumarin, quercetin7-O-glucoside và 2-C-methylerythritol đã được phân lập từ rễ và lá.

Các glycoside nhựa pentasacarit, bao gồm merremin, murucoidin, stoloniferin, cũng đã được phát hiện trong bộ phận trên không của M. hederacea.

Một nghiên cứu về phân loại hóa học của chi Merremia, dựa trên sự phân bố của tropan alkaloid, đã chỉ ra tổng cộng 74 tropan và 13 pyrrolidin trong 18 loài. Kết quả này đã dẫn đến việc phân loại các loài Merremia thành ba nhóm hóa học: taxa không chứa tropan, taxa với tropan đơn giản và taxa với merresectine ngoài tropan đơn giản.

Ngoài ra, các axit hữu cơ như axit caffeic, esculetin, luteolin, axit rosmarinic, axit chlorogen, axit ursolic và cis-tiliroside cũng đã được báo cáo trong các nghiên cứu về chi Merremia.

Bìm Bìm có tác dụng gì?

Theo y học cổ truyền, Bìm bìm được sử dụng để trị viêm thận, phù thũng, xơ gan, táo bón, giun đũa và có tính ấm, vị cay, đắng, hơi độc. Tác dụng dược lý của Bìm bìm rất đa dạng và hữu ích:

Chống khối u

Chiết xuất từ Bìm bìm có khả năng ngăn chặn sự tăng sinh của các dòng tế bào ung thư. Điều này được chứng minh thông qua việc chiết xuất etyl axetat và hexane từ M.emarginata ức chế sự tăng sinh của nhiều dòng tế bào ung thư khác nhau như A549, KB, MIA-PaCa-2 và DU-145.

Chiết xuất hexane của M.emarginata cũng có khả năng gây độc tế bào, đặc biệt là ở dòng tế bào A549 và COLO 320 DM. Sự ức chế tăng sinh tế bào ung thư có thể do khả năng chống tăng sinh của Bìm bìm, tạo điều kiện cho sự chết cụ thể của tế bào ung thư. Điều này thể hiện tiềm năng trong việc phát triển liệu pháp chống ung thư dựa trên các thành phần của Bìm bìm.

Chống viêm

Flavonoid có trong chiết xuất Bìm bìm được liên kết với khả năng chống viêm. Cơ chế chống viêm của chiết xuất này được liên kết với khả năng ức chế quá trình sản xuất TNF-α, một cytokine quan trọng tham gia vào cơ chế viêm. Việc ức chế sản xuất TNF-α giúp giảm phù nề và làm giảm viêm khớp, tạo ra tiềm năng trong việc điều trị các tình trạng viêm nhiễm và các bệnh lý viêm khớp.

Chống oxy hóa

Chiết xuất Bìm bìm chứa nhiều phenolic, giúp loại bỏ gốc tự do, có khả năng chống oxy hóa và khử Sắt (FRAP), phosphomolypden, thải ion sắt (Fe2+), cũng như ức chế peroxid hóa axit β-caroten/axit linoleic.

Điều trị đái tháo đường

Có khả năng ức chế enzym Alpha-amylase và alpha-glucosidase. Điều này có nghĩa là chiết xuất từ các loài Merremia có khả năng ức chế α-glucosidase mạnh hơn so với thuốc tham chiếu được sử dụng trong điều trị tiểu đường (Acarbose).

Các thành phần hóa học thực vật, đặc biệt là flavonoid và các hợp chất phenolic, được cho là chịu trách nhiệm chính trong các tác dụng này, giúp cải thiện bệnh đái tháo đường bằng cách ức chế hoạt động của enzym liên quan đến quá trình trao đổi carbohydrate.

Kháng khuẩn

Bìm bìm có tác dụng kháng khuẩn mạnh mẽ, có khả năng ngăn chặn sự phát triển của nhiều loại vi khuẩn, bao gồm các chủng vi khuẩn như Bacillus subtilis, Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Vibrio parahaemolyticus…

Nghiên cứu cũng đã chỉ ra rằng chiết xuất từ M.emarginata có khả năng chống lại nhiều loại vi khuẩn gây bệnh chủ yếu ở người như A.viscoscus, B.subtilis, E.coli, L.rhamnosus, S.aureus, S.epidermidis và S.mutans.

Ngoài ra, Bìm bìm còn có nhiều tác dụng khác như chống cúm A H1N1, giúp làm tan cục máu đông, ức chế sỏi tiết niệu, bảo vệ tế bào thận, lợi tiểu, giúp hạ huyết áp, nhanh lành vết thương, hoạt tính diệt côn trùng.

Các bài thuốc từ cây Bìm Bìm

Bìm bìm, dù thường được xem là loại dây leo hoang, nhưng cũng được sử dụng trong y học cổ truyền để điều trị một số bệnh như

Bài thuốc trị ho phế nhiệt

Bài thuốc số 1 được làm từ 30g dây và lá bìm bìm, 20g lá dâu và 10g lá cam thảo. Việc sắc chúng sẽ tạo ra một dạng nước có thể uống, được khuyến nghị dùng một thang mỗi ngày, chia thành 2-3 lần uống.

Bài thuốc số 2 bao gồm 30g dây và lá bìm bìm, 100g thân cây sậy, 30g rau diếp cá và 10g cam thảo dây. Cũng tương tự như bài thuốc trước, chúng được sắc thành dạng nước uống, khuyến nghị sử dụng một thang mỗi ngày, chia làm 2-3 lần, và dùng trong khoảng 5-7 thang để đạt hiệu quả.

Bài thuốc trị đầu đinh, mụn nhọt

Công thức đơn giản này yêu cầu sử dụng 15-30g lá bìm bìm tươi. Lá bìm bìm được nấu để lấy nước. Một phần của nước này có thể được sử dụng để uống, trong khi phần còn lại có thể được áp dụng lên vùng da bị mụn nhọt. Hoặc bạn cũng có thể giã nhuyễn lá bìm bìm tươi và đắp trực tiếp lên vùng da mụn nhọt.

Bài thuốc trị chứng phù thủng

Bài thuốc 1

• Nguyên liệu: Lá bìm bìm non, cá quả hoặc cá diếc.
• Cách thực hiện: Nấu chúng thành canh và sử dụng cho đến khi không còn triệu chứng của phù nữa.
• Lưu ý: Bệnh nhân cần kiêng ăn mặn trong thời gian điều trị.

Bài thuốc 2

• Nguyên liệu: Khiên ngưu tử.
• Cách thực hiện:
  • Cách 1: Khiên ngưu tử tán mịn, ngày uống 2 lần, mỗi lần 4g, dùng nước chiêu thuốc.
  • Cách 2: Khiên ngưu tử 10g sắc với 300ml nước đến khi thu được 150ml thành phẩm, chia 2 lần uống trong ngày.

Bài thuốc trị phù do viêm thận

Nguyên liệu

• 100g khiên ngưu tử (nghiền mịn)
• 80g hồng táo (táo tàu) – hấp chín, bỏ hạt, giã nát
• 500g gừng tươi – giã nát và vắt lấy nước, bỏ bã

Sau khi chuẩn bị nguyên liệu, bạn trộn đều chúng thành một bột nhão và đặt vào nồi hấp khoảng 1 giờ. Sản phẩm thuốc sau khi nấu xong sẽ được chia thành 8 phần và uống trong khoảng 2,5 ngày, chia đều thành 3 lần mỗi ngày.

Bài thuốc trị trướng bụng do xơ gan và viêm thận mạn tính

• Nguyên liệu: 80g khiên ngưu tử và 40g hồi hương.
• Cách thực hiện: Phối hợp cả hai thành phần trên và sử dụng mỗi ngày 8g hỗn hợp này, chiêu thuốc bằng nước sôi và dùng khi đói.
• Thời gian sử dụng: Sử dụng trong vòng 2 – 3 ngày.

Bài thuốc giảm phù nề sau sinh và chứng tiểu ít

• Nguyên liệu: 50g lá bìm bìm, 50g lá dâu, 50g ích mẫu, 2 lá sen, 1 chén đậu đen.
• Cách thực hiện: Hỗn hợp các nguyên liệu trên sau đó sao vàng, sắc thành thang.
• Liều lượng và thời gian sử dụng: Mỗi ngày dùng 1 thang chia thành nhiều lần uống. Sử dụng liên tục trong vòng 10 – 15 ngày.

Bài thuốc trị đái buốt và đái rắt

• Bài thuốc 1: Sắc 50g lá mảnh cộng và 50g lá bìm bìm, sau đó uống 2 – 3 lần trong ngày.
• Bài thuốc 2: Sắc 30g lá mã đề, 20g râu ngô, 30g lá bìm bìm. Sử dụng 1 thang mỗi ngày.
• Bài thuốc 3: Sắc 30g lá bìm bìm, 20g mã đề, 20g râu ngô, 10g cam thảo dây, 10g rễ cỏ tranh. Uống trong ngày, có thể chia thành nhiều lần uống.

Bài thuốc trị đái ra máu

• Sử dụng các thành phần tự nhiên như cây bìm bìm, hạt dành dành sao đen và cam thảo dây.
• Cách dùng là sắc hỗn hợp gồm 30g dây và lá cây bìm bìm, 30g hạt dành dành sao đen, 10g cam thảo dây
• Sau đó, uống 1 thang/ngày và chia thành 2 – 3 lần.

Lưu ý khi sử dụng dược liệu Bìm Bìm

Có một số trường hợp quan trọng cần cân nhắc trước khi sử dụng bìm bịp:

• Huyết áp thấp: Do bìm bịp có thể ảnh hưởng đến huyết áp, người có huyết áp thấp cần thận trọng khi sử dụng để tránh tình trạng huyết áp giảm đột ngột.
• Phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú: Sử dụng bìm bịp trong thời kỳ này có thể gây mẫn cảm hoặc không tốt cho sức khỏe của thai nhi hoặc trẻ sơ sinh.
• Người đang được điều trị theo phác đồ y tế: Sử dụng bìm bịp có thể tương tác với các loại thuốc khác, vì vậy cần thảo luận với bác sĩ trước khi sử dụng.
• Người đang trong trạng thái hàn: Vì bìm bịp có tính ấm, việc sử dụng khi cơ thể đang hàn có thể gây phản ứng không mong muốn.
• Hạn chế sử dụng các chất kích thích: Không nên sử dụng bia, rượu hoặc các chất kích thích cùng lúc với bìm bịp để tránh tác động phụ không mong muốn.

Tài liệu tham khảo

• https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34685875/

Trên đây là những kiến thức về dược liệu Bìm Bìm mà Phòng khám Bác sĩ Dung cung cấp. Các bạn có thể thăm khám trực tiếp tại Quảng Bình thông qua địa chỉ

• Trụ sở chính: Thôn Vĩnh Phú Quảng Hòa TX Ba Đồn
• Hoặc đặt lịch thông qua số điện thoại: 084.502.9815.

Một số sản phẩm chứa dược liệu Bìm Bìm

Thuốc Bar: Hỗ trợ mát gan, giải độc gan

Thuốc Bar Pharmedic là một sản phẩm của công ty Pharmedic, chứa các hoạt chất như bột Bìm Bìm, cao đặc Actisô và rau Đắng Đất, được bào chế dưới dạng viên nén bao đường. Sản phẩm này được quảng cáo là hỗ trợ giải độc và mát gan, được đóng gói trong hộp có 60 viên.